«Dövlət vergi xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü bəndinin şərhinə dair Azərbaycan Respublikası Konstitusiya məhkəməsinin qərarı

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi X.Hacıyev (sədrlik edən), F.Babayev, B.Qəribov, R.Qvaladze (məruzəçi-hakim), E.Məmmədov, S.Salmanova, Ə.Sultanovdan ibarət tərkibdə,

İ.İsmayılovun katibliyi,

• maraqlı subyektlər:
• Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmək hüququ verilmiş subyektin nümayəndəsi, Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin vergi hüquqpozmalarının təhqiqatı və istintaqı Baş İdarəsinin məhkəmə aidiyyatı üzrə işlərin təşkili şöbəsinin rəisi R.Ağayev;

Sorğu ilə mənafelərinə toxunulan orqanın nümayəndəsi, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin əməkdaşı Z.Göyüşovun iştirakı ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 130-cu maddəsinin IV hissəsinə müvafiq olaraq açıq məhkəmə iclasında «Dövlət vergi xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü bəndinin şərh edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 19 iyul tarixli 18/15-83 saylı sorğusu ilə bağlı konstitusiya işinə baxdı.

İş üzrə hakim R.Qvaladzenin məruzəsini, maraqlı subyektlərin nümayəndələri R.Ağayev və Z.Göyüşovun çıxışlarını dinləyib, konstitusiya işinin materiallarına baxaraq, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən etdi:

«Dövlət vergi xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü bəndində xüsusi razılıq (lisenziya) olmadan göstərilən fəaliyyətin nəticəsində gəlir əldə edilməsinə görə rəsmi xəbərdarlıq edilməklə həmin gəlirin məbləği, rəsmi xəbərdarlıqdan sonra iki il ərzində buna təkrar yol verildikdə — bu məbləğin iki misli, bundan sonra il ərzində təkrar yol verildikdə — üç misli miqdarında maliyyə sanksiyası tətbiq edilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Təcrübədə qanunun bu norması tətbiq olunarkən anlaşılmazlığa yol verildiyinə görə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti sorğuda həmin normanın şərh olunmasını xahiş edir.

İşin materiallarında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Aparatında düzgünlüyü təsdiq edilmiş «Dövlət vergi xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü və doqquzuncu bəndlərinin, «Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 12-ci maddəsinin, «Müəssisələr haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 24-cü maddəsinin rəsmi mətnləri vardır.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya məhkəməsi qeyd edir ki, sorğuda qaldırılan məsələ bilavasitə sahibkarlıq fəaliyyəti və qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə bağlıdır.

Azad sahibkarlıq fəaliyyəti iqtisadiyyatın formalaşmasının və inkişafının əsas şərtlərindən biridir. Buna görə də Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının bir sıra normalarında azad sahibkarlığın qorunmasına və inkişafına təminat verilir.

Belə ki, Konstitusiyanın 59-cu maddəsinə görə, hər kəs qanunla nəzərdə nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 15-ci maddəsinin II hissəsində təsbit edilmişdir ki, Azərbaycan dövləti iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa təminat verir.

«Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 12-ci maddəsinin birinci bəndində nəzərdə tutulmuşdur ki, mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formalarından asılı olmayaraq öz fəaliyyətini Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun surətdə həyata keçirən sahibkarın hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsini dövlət təmin edir.

Beləliklə, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında və digər qanunvericiliyində sahibkarlığın inkişafına və fəaliyyətinin dövlət tərəfindən müdafiə olunmasına xüsusi diqqət yetirilir.

Bununla yanaşı, qanunverici sahibkarın üzərinə də müəyyən vəzifələr qoymuşdur. Belə ki, «sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında» Qanunun 7-ci maddəsində sahibkarın vəzifəsi kimi qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq surətdə lisenziyalaşdırılmalı olan sahələrdə fəaliyyət üçün xüsusi icazə (lisenziya) alması nəzərdə tutulmuşdur.

«Dövlət vergi xidməti haqqında» qanunun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü bəndində isə xüsusi razılıq (lisenziya) alınması tələb olunan və belə razılıq (lisenziya) olmadan göstərilən fəaliyyətlə məşğul olmağa görə müəyyən maliyyə sanksiyalarının tətbiq edilməsi müəyyənləşdirilmişdir. Həmin maddədən göründüyü kimi, müəssisələrə və vətəndaşlara qanunsuz fəaliyyət göstərməsi nəticəsində gəlir məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq edilməsi birinci hissənin doqquzuncu bəndində də nəzərdə tutulmuşdur. Adı çəkilən bənddə göstərilir ki, müəssisələrə və vətəndaşlara vergi orqanlarında uçota durmadan və ya vaxtında uçota durmadan fəaliyyət göstərilməsinə görə, bu fəaliyyət dövründə əldə edilmiş gəlir məbləğində maliyyə sanksiyaları tətbiq edilir.

Göründüyü kimi, yuxarıda göstərilən qanunun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü və doqquzuncu bəndlərində tətbiq olunan sanksiyalar fiziki və ya hüquqi şəxslərin qanunsuz fəaliyyət göstərmələrinin qarşısını almağa yönəlir. Lakin doqquzuncu bənddə əlavə olaraq «bu gəlirin əldə eilməsi üçün çəkilmiş xərclər çıxılmaqla» sözləri göstərildiyi halda, üçüncü bənddə belə dəqiqləşdirmənin aparılması təcrübədə həmin normaların tətbiq edilməsində müəyyən çətinliklər yaradır.

Beləliklə, yuxarıda göstərilənlərdən məlum olur ki, «Dövlət vergi xidməti haqqında» qanunun bir maddəsinin ayrı-ayrı bəndlərində (6-cı maddənin birinci hissəsinin üçüncü və doqquzuncu bəndləri) müəssisələrə və vətəndaşlara qanunsuz fəaliyyət nəticəsində gəlir əldə edilməsinə görə müxtəlif sanksiyalar tətbiq edilir və bu, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 149-cu maddəsində təsbit edilmiş normativ-hüquqi aktların hüquqa və haqq-ədalətə (bərabər mənafelərə bərabər münasibətə) əsaslanması prinsipinə uyğun deyildir. Bundan başqa, maliyyə sanksiyalarının birinci halda bütün gəlir məbləğinə, ikinci halda isə gəlirin əldə edilməsi üçün çəkilmiş xərclər çıxılmaqla tətbiq edilməsi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsinə nəzərdə tutulmuş bərabərlik hüququ ilə də uzlaşmır.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi hesab edir ki, «Dövlət vergi xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü bəndində nəzərdə tutulmuş «gəlirin məbləği» dedikdə, bu gəlirin əldə edilməsinə çəkilmiş xərclər çıxıldıqdan sonra qalan gəlir başa düşülməlidir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin IV hissəsinin, «Konstitusiya Məhkəməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 65, 66, 75, 76, 78, 81, 83 və 85-ci maddələrini rəhbər tutaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi qərara aldı:

1. «Dövlət vergi xidməti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsinin birinci hissəsinin üçüncü bəndində nəzərdə tutulmuş «gəlirin məbləği» dedikdə, onun əldə edilməsi üçün çəkilmiş xərclər çıxıldıqdan sonra qalan gəlir başa düşülməlidir.

2. Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.

3. Qərar «Azərbaycan» qəzetində dərc edilsin.

4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya vəzifəli şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və yaxud rəsmi təfsir oluna bilməz.

Sədrlik edən
X.HACIYEV.

Bakı şəhəri, 8 sentyabr 2000-ci il.

«Azərbaycan» qəzetində dərc edilmişdir (10 sentyabr 2000-ci il, №– 207).