Bir çox sahələrdə olduğu kimi, sahibkarlıq fəaliyyəti zamanı görəcəyiniz işin düzgün və hərtərəfli planlaşdırılması uğurlu fəaliyyətin təməlidir.

Hansı fəaliyyətlə məşğul olmaq istədiyiniz haqda dəqiq məlumat

Adətən, kiçik sahibkarlıqla məşğul olan şəxslər təcrübəsi və bacarığı olan sahələrdə fəaliyyət göstərirlər. Misal üçün, kənd təsərrüfatı sahəsində müvafiq bilik və təcrübəyə malik olan şəxslər sahibkarlıq fəaliyyətini bu istiqamətdə qurması onlara digər təcrübəsiz rəqiblər qarşısında bir sıra üstünlüklər verir.

Məşğul olmaq istədiyiniz fəaliyyət üçün tələb olunan resurslar (maliyyə vəsaiti, işçi qüvvəsi, ofis, anbar və torpaq sahəsi və s.)

Sahibkarlıq fəaliyyətinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq tələb olunan avadanlıqlar, qurğular və sair vasitələr, onları əldə etmək üçün lazım olan maliyyə vəsaiti və müvafiq ixtisasa malik işçi qüvvəsi barədə dəqiq məlumata sahib olmalısınız.

Bazarın təhlili

Bu mərhələdə sahibkar təklif edəcəyi məhsulun (işin, xidmətin) potensial müştərilərinin sayı, oxşar məhsul (iş, xidmət) təklif edən rəqib sahibkarlar barədə məlumatları təhlil edir və əldə etdiyi məlumatlar əsasında müvafiq qərarlar verir (misal üçün, satış yerinin düzgün təyin olunması, təklif etdiyi məhsulun digər oxşar məhsullardan fərqləndirəcək və müştəriləri cəlb edəcək xüsusiyyəti və s.).

Satışın təşkili

Satışın təşkili zamanı əsas nəzərə alınmalı amillərdən biri təklif edilən məhsulun (işin, xidmətin) qiymətidir. Qiymətin formalaşmasında bir sıra faktorlar nəzərə alınmalıdır: məhsulun hazırlanmasına çəkilən ümumi xərclər, sahibkarın gəlirlilik norması, bazarda eyni məhsulun orta qiyməti və s. Bununla yanaşı, məhsulun satıcısı əvvəlcədən alıcılarla (istehsalçılardan və satıcılardan məhsul tədarük edənlər, distribütorlar, topdansatış mərkəzləri, mağazalar və s.) hazır məhsulun satılması ilə bağlı razılığa gələ bilər.

Sahibkarlıq fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi 

Xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün 2 əsas maliyyə resurslarından istifadə edilir: şəxsi kapital və cəlb olunmuş vəsaitlər. Şəxsi kapital sahibkarın özünə məxsus olan və sahibkarlıq fəaliyyətinə yatırmaq üçün istifadə etdiyi maliyyə vəsaitidir. Cəlb olunmuş vəsait dedikdə isə digər mənbələrdən əldə edilmiş pul resursları nəzərdə tutulur (misal üçün: bank krediti). Misalda gördüyümüz kimi, xərclər smetasına əsasən sahibkarın ilkin xərci 7.115 manat təşkil edir. Tələb olunan məbləğin 3.115 manatı şəxsi kapitalı hesabına ödəniləcək, qalan 4.000 manatın maliyyələşdirilməsi üçün isə o, Sahibkarlığın İnkişafı Fonduna (bundan sonra - SİF) müraciət etməyi qərara alır. SİF tərəfindən biznes planı təhlil ediləndən sonra sahibkarın maliyyələşdirilməsinə müsbət rəy verilir və illik 8 faiz dərəcə ilə 3 il müddətinə kredit müqaviləsi imzalanır (SİF barədə ətraflı məlumatı qurumun rəsmi səhifəsindən əldə edə bilərsiniz).

Qeydiyyat

Biznesi ətraflı planlaşdırdıqdan sonra sahibkarlıq fəaliyyətinə başlamazdan əvvəl sahibkar ilk növbədə vergi ödəyicisi kimi vergi orqanında qeydiyyata alınmalı, fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi üçün maliyyə vəsaitinin cəlb edilməsi tələb olunduğu halda, onun əldə edilməsi ilə bağlı müvafiq tədbirlər görməli, sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı isə əldə etdiyi gəlirdən vergiləri hesablamalı, bəyan etməli və dövlət büdcəsinə ödəməlidir. 

Fiziki şəxs sahibkarlıq fəaliyyəti ilə fərdi sahibkar kimi və ya hüquqi şəxs yaradaraq məşğul ola bilər. 

Fərdi sahibkarlıq - hüquqi şəxs yaratmadan fiziki şəxslərin gəlir əldə etmək məqsədilə fərdi qaydada, xüsusi mülkiyyətinə əsaslanaraq, risk və məsuliyyəti öz üzərinə götürməklə həyata keçirdiyi sahibkarlıq fəaliyyətidir. 

Hüquqi şəxs - qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada dövlət qeydiyyatından keçmiş, xüsusi yaradılmış, müstəqil balansı olan elə bir qurumdur ki, mülkiyyətində ayrıca əmlakı olsun, öz öhdəlikləri üçün bu əmlakla cavabdehlik daşısın, öz adından əmlak və şəxsi qeyri-əmlak hüquqları əldə etmək və həyata keçirmək, vəzifələr daşımaq, məhkəmədə iddiaçı və ya cavabdeh qismində iştirak etmək hüququna malik olsun.  

Vergi ödəyicisi kimi uçota alınan fiziki şəxslər Azərbaycan Respublikasının vətandaşları şəxsiyyət vəsiqəsinin surəti, əcnəbi və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Dövlət Miqrasiya Xidməti tərəfindən onlara verilmiş vəsiqə ilə  "Fiziki şəxsin uçotu haqqında Ərizə"ni, hüquqi şəxslər isə "Kommersiya qurumunun dövlət qeydiyyatı haqqında ərizə" ilə birlikdə dövlət qeydiyyatı üçün tələb olunan digər sənədləri vergi orqanına təqdim edir. Müvafiq ərizə formalarında, digər məlumatlarla yanaşı, məşğul olmaq istədikləri fəaliyyət növü (növlərini) və vergitutma sistemi qeyd edilməli və həmin məlumatlarda sonrakı dövrdə hər hansı dəyişiklik baş verdikdə, vergi orqanına bu barədə 40 gün ərzində məlumat təqdim etməlidir. 

Sahibkar fəaliyyət göstərəcəyi təsərrüfat subyektini (obyektini), məsələn: mağazanı, kafeni, istehsal sexini, fermanı, anbarı və s. yerləşdiyi ərazi üzrə vergi orqanına, o cümlədən əhatə dairəsinə aid olan vergi ödəyicilərinə xidmət mərkəzlərinə müraciət etməklə uçota qoymalı, nağdsız hesablaşmaların aparılması, o cümlədən kreditlərin götürülməsi məqsədilə istədiyi bankda hesab açmalı, nağd pul hesablaşmaları aparıldığı təqdirdə isə təsərrüfat obyektində nəzarət-kassa aparatını quraşdırmalıdır.

Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi

Sahibkar vergi ödəyicisi kimi uçota alınan zaman seçdiyi vergitutma sisteminə və yaranmış vergitutma obyektlərinə uyğun olaraq, müvafiq vergiləri (sadələşdirilmiş vergi və ya gəlir (mənfəət) vergisi, ƏDV, muzdlu işlə əlaqədar ödəmə mənbəyində tutulan gəlir vergisi, ödəmə mənbəyində tutulan vergilər və s.) hesablayıb dövlət büdcəsinə ödəməli və müvafiq bəyannamələri vergi orqanına təqdim etməlidir. 

Azərbaycanda əhalinin rifahının yaxşılaşdırılması məqsədilə verilən sosial yönümlü güzəştlərlə yanaşı, kapital qoyuluşlarının artırılmasına və əhalinin məşğulluğunun təmin olunmasına, xüsüsilə qeyri-neft sektorunun inkişafına xidmət etməli olan sahələr üzrə güzəştlər də mövcuddur. 

Sahibkarların ən geniş kütləsini əhatə edən sahələrdən biri də aqrar sektordur. Təsadüfi deyil ki, 2001-ci ildən bu günədək əhalinin daxili tələbatının təmin olunması, eyni zamanda xarici bazarlara çıxış imkanının yaradılması məqsədilə bu sahəyə davamlı olaraq güzəştli vergitutma rejimi tətbiq edilir. Hal-hazırda kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının əldə etdikləri gəlirləri (həmin məhsulların emalından əldə edilən gəlir istisna olmaqla) mənfəət və gəlir vergisindən, ƏDV-dən, sadələşdirilmiş vergidən və bu fəaliyyət prosesində istifadə etdikləri əmlaka görə əmlak vergisindən azad olunublar. 

Fiziki şəxs kimi vergi uçotuna dayanma, kommersiya hüquqi şəxsin yaradılması, təsərrüfat subyetinin uçota alınması, bank hesabının açılması, NKA-nın və POS-terminalın qeydiyyatı, vergi öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi və s. barədə daha geniş məlumatla "Vergi bələdçisi" bölməsində tanış olmaq olar. 

Vergi orqanında uçota alınarkən Dovlət Vergi Xidmətinin göndərdiyi məlumata əsasən sahibkar Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Sosial Müdafiə Fondunda (DSMF) qeydiyyata alınır (fəaliyyət göstərdiyi sahə və işçilərinə hesablanmış əmək haqqı üzrə sosial sığorta ayırmaları hesablayır, bəyan etməklə büdcəyə ödəyir). 

Sahibkar tərəfindən əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq muzdlu işə cəlb edilmiş hər bir işçi ilə yazılı əmək müqaviləsi bağlanılmalı və hüquqi qüvvəyə malik olması üçün bu barədə bildirişlər elektron informasiya sisteminə daxil edilməlidir

Mühasibat uçotu

Sahibkar öz fəaliyyətini düzgün dəyərləndirmək və maliyyə vəziyyəti barədə dolğun məlumat almaq üçün mühasibat uçotunu aparmalıdır.

Mühasibat uçotu subyektlərində mühasibat uçotunun “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş müvafiq mühasibat uçotu standartlarına və uçot qaydalarına uyğun aparılması məcburidir.

Sahibkar həyata keçirdiyi təsərrüfat fəaliyyəti üzrə əldə etdiyi nəticələr əsasında təhlillər aparmalı, müvafiq qərarlar verməli, yeni fəaliyyət prosesinə başlamazdan əvvəl qarşısına müəyyən məqsədlər qoymalı və bu məqsədlərə nail olmaq üçün müvafiq plan tərtib etməlidir. Misal üçün: sahibkar növbəti fəaliyyətinin sonuna ümumi dövriyyəsinin 20 faiz artırılmasına nail olmaq üçün maliyyə nəticələri əsasında yeni işçilərin cəlb edilməsinə, xərclərin azaldılmasına və mövcud resurslardan mümkün qədər səmərəli istifadə olunmasına dair və bu kimi digər qərarlar verməlidr.

Qeyd edildiyi kimi, sahibkarlıq fəaliyyəti mürəkkəb fəaliyyət olduğu üçün bütün prosesləri misallar üzərində əks etdirmək mümkün deyil. Buna baxmayaraq, Sizə təqdim etdiyimiz misallarda əhalinin sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyini formalaşdırmaqla, onların sahibkarlıq fəaliyyəti zamanı diqqət yetirməli olduqları və qarşılaşa biləcəkləri ümumi məsələlərə toxunulmuşdur.

Sahibkarlıq bacarığına və müəyyən təcrübəyə yiyələnmək üçün iqtisadi ədəbiyyatla tanış olmağınızı və dövlət qurumlarının həyata keçirdiyi görüş və treninqlərdə iştirak etməyinizi məsləhət görürük.

Ölkədə sahibkarların işgüzar aktivliyinin artırılması, onlara zə­ruri nəzəri biliklərin verilməsi, vərdişlərin və bacarıqların aşılanması istiqamətində, digər dövlət orqanları ilə, o cümlədən İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi (KOBİA), Maliyyə Nazirliyi, eləcə də Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi ilə birlikdə Bakı şəhərində və regionlarda sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məş­ğul olan hüquqi və fiziki şəxslərlə, habelə sahibkarlıq fəaliyyətinə yeni başlamaq istəyən işgüzar şəxslərlə biznesə necə başlanılması, vergilərin və sosial sığorta ayırmalarının hesablanması və ödənilməsi, vergi və mühasibat uçotunun aparılması istiqamətində maarifləndirici görüşlərin, treninqlərin keçirilməsi və məsləhət xidmətlərinin göstərilməsi istiqamətində tədbirlər həyata keçirilir. Bu tədbirlər, o cümlədən digər mövzularla bağlı əlavə məlumat almaq üçün aidiyyəti üzrə Dövlət Vergi Xidmətinin vergi ödəyicilərinə xidmət mərkəzlərinə və Çağrı Mərkəzinə (195-1) müraciət edə bilərsiniz .